Hvað ef þorskastríðin hæfust núna?

Stjórn­mál­in og sam­fé­lagið eru að breyt­ast. Ekki er víst að breyt­ing­arn­ar séu all­ar til góðs. Þótt sum­ir telji hin nýju stjórn­mál tím­anna tákn og álykti að nú­tím­inn sé alltaf betri en allt annað get­ur verið gagn­legt að setja hlut­ina í sögu­legt sam­hengi. Það má t.d. velta fyr­ir sér hvernig mál hefðu þró­ast ef mik­ils­verðir at­b­urðir fortíðar hefðu átt sér stað nú á dög­um.

Hér á eft­ir birt­ist til­gáta um hvernig þorska­stríðin gætu hafa þró­ast hefðu þau átt sér stað í samtímanum. Nöfn­um stofn­ana og annarra sam­taka hef­ur verið breytt til nú­tíma­legra horfs (að Land­helg­is­gæsl­unni und­an­skil­inni). At­b­urðarás­in hef­ur auk þess verið aðlöguð að tíðarand­an­um.

For­send­urn­ar

Bresk­ir tog­ar­ar ger­ast sí­fellt ásæln­ari við veiðar und­an strönd­um Íslands eft­ir að fisk­veiðiskip sunn­ar úr Evr­ópu juku veiðar við Bret­land. Varðskip Íslend­inga sigla um land­helg­ina og til­kynna bresk­um skip­stjór­um að þeir séu að veiða í heim­ild­ar­leysi. Skip­verj­ar á bresk­um tog­ur­um taka þó lítið mark á aðvör­un­um enda varðskip­in óvopnuð. Sú hef­ur verið raun­in um nokk­urt skeið. Dan­ir buðust til að upp­færa vopn Land­helg­is­gæsl­unn­ar með því að gefa henni an­tík­byss­ur (ár­gerð 1898) en þeim var skilað eft­ir átak í frétt­um og á sam­fé­lags­miðlum und­ir yf­ir­skrift­inni „Gaml­ar byss­ur eru líka byss­ur“.

Ráðherr­ar og flokk­ar þeirra lýsa því yfir með af­drátt­ar­laus­um hætti að slík ásælni verði ekki liðin. Land­helg­is­gæsl­an leit­ast við að bregðast við veiðum Bret­anna og kynn­ir til sög­unn­ar nýtt heima­til­búið vopn. Fyrst þarf þó samþykki ráðuneyt­is­ins fyr­ir beit­ingu þess. Gríp­um niður í ímyndað svar­bréf ráðuneyt­is­ins við þeirri mála­leit­an:

Svar ráðuneyt­is­ins

„Réttar­fars- og mannúðarráðuneytið hef­ur mót­tekið er­indi Land­helg­is­gæsl­unn­ar, dag­sett hinn 7. síðasta mánaðar, þar sem þér æskið þess að veitt verði heim­ild fyr­ir notk­un tækja­búnaðar sem í erindinu er nefnd­ur „tog­vír­aklipp­ur“ og á öðrum stöðum í sama er­indi „klipp­urn­ar“.

At­hug­un ráðuneyt­is­ins hef­ur leitt í ljós að hvergi er að finna heim­ild­ir fyr­ir notk­un slíks búnaðar né nokk­ur dæmi þess að búnaður sem þessi hafi verið skráður sem tæki til notk­un­ar á verksviði stofnunar yðar. Þá er ekki að sjá að nokk­ur dæmi séu skráð um notk­un slíks búnaðar hér á landi eða er­lend­is.

Ekki er annað að skilja á er­indi yðar en að til­rauna­próf­an­ir þær sem vísað er til séu próf­an­ir sem fram hafi farið inn­an Land­helg­is­gæsl­unn­ar. Ljóst er að við leyf­is­veit­ingu er ekki hægt að styðjast við til­raun­ir sem gerðar eru af sama aðila og hyggst nýta búnaðinn. Próf­an­ir skulu fram­kvæmd­ar af óháðum fagaðilum með vott­un á því sviði sem um ræðir og með heim­ild til að gefa út tæk­ar rannsóknarniðurstöður.

Þá er at­hygli stofn­un­ar­inn­ar vak­in á því að búnaður eins og sá sem lýst er í er­indi yðar þarf að hljóta CE-vott­un áður en hon­um er beitt. Telji stofn­un­in brýnt að hljóta slíka vott­un get­ur viðeig­andi ráðuneyti farið fram á flýtimeðferð og má þá vænta vott­un­ar inn­an þriggja til fimm ára, verði hún veitt.

At­hygli er þó vak­in á því að slík vott­un trygg­ir ekki heim­ild fyr­ir notk­un búnaðar­ins í þeim til­gangi sem lýst er í er­indi yðar. Við það mat þarf að líta til ým­issa áhrifaþátta…“

Áhrifaþætt­irn­ir

Segj­um þetta gott af svari ráðuneyt­is­ins en hvað með áhrif­in sem vísað var til?

Jú, ekki líður á löngu áður en fram kem­ur að ráðuneytið hafi bent á að troll bresku tog­ar­anna séu gerð úr plastefn­um. Yrði klippt á tog­vír­ana myndi það auka á plast­meng­un í haf­inu. Auk þess væri hætta á að fisk­ar og jafn­vel hval­ir myndu flækj­ast í hinum lausu net­um. Einnig er tals­vert fjallað um að slík aðgerð feli í raun í sér brott­kast og um leið mat­ar­sóun. Betra væri að troll­in og fisk­ur­inn skiluðu sér til hafn­ar í Hull eða Grims­by.

Frétt­ir og sam­fé­lags­miðlar

Fljót­lega birt­ast frétt­ir með mynd af klipp­un­um þar sem fram kem­ur að fyrr­ver­andi for­stjóri Land­helg­is­gæsl­unn­ar hafi átt hug­mynd­ina að búnaðinum.

Virk­ir á sam­fé­lags­miðlum taka við sér. Rit­höf­und­ur með at­hygl­isþörf og póli­tísk­an metnað deil­ir mynd af klipp­un­um á face­book og skrif­ar við: „Þetta er gamla akk­erið af trill­unni hans afa. Hann henti því af því það var of lítið.“ Tíst­ar­ar láta ekki sitt eft­ir liggja. Á þeim vett­vangi kepp­ast menn við að vera sniðugri en aðrir eins og fjallað er um í frétt Vís­is und­ir fyr­ir­sögn­inni „Twitter log­ar – Sjáið lausn­ir tíst­ara fyr­ir Gæsl­una“.

Skemmti­leg­ast­ur þykir tíst­ari úr Vest­ur­bæ Reykja­vík­ur sem sýn­ir mynd af sund­blöðkum, flot­hring í formi guls and­ar­unga og bleik­um barna­skær­um með at­huga­semd­inni: „Nýj­asta hug­mynd for­stj. Landhg. að lausn landh.deil­unn­ar #is­lenskisjoher­inn“.

Öllu þessu eru gerð góð skil í spjallþætti á RÚV þar sem vin­ir drekka sam­an kaffi og velt­ast um af hlátri yfir umræðu um landa sína sem telji að þeir séu mik­ils megn­ug­ir og ætli í slag við alþjóðasam­fé­lagið með heima­til­bú­inn „mini-sjóplóg“ að vopni.

Póli­tísk umræða

Sam­hreyf­ing­in og syst­ur­flokk­ar henn­ar nýta hvert tæki­færi til að út­skýra að eina raun­hæfa lausn­in á mál­inu sé að sækja um aðild að Evr­ópu­sam­band­inu enda fáum við þá „sæti við borðið“ og ESB muni beita sér fyr­ir því að fisk­veiðum verði stjórnað til að tryggja sam­eig­in­lega hags­muni. Bara það að sækja um muni strax styrkja stöðu okk­ar. Með því sýn­um við nefni­lega vilja til sam­starfs og Evrópuþjóðir muni þá strax leit­ast við að stuðla að niður­stöðu sem henti Íslandi og öll­um ríkj­um sam­bands­ins.

Sum­ir halda því fram að veiðar Breta við Ísland skipti í raun engu máli enda sé nóg af fisk­um í sjónum. Aðrir benda á að lausn­in fel­ist í til­lögu um að Alþingi samþykki fyr­ir­vara þess efn­is að Bret­ar skuli ekki auka veiðar sín­ar inn­an 50 mílna frá því sem nú er nema að und­an­geng­inni umfjöllun Alþing­is. Þeir sem ef­ast um þessa leið eru spurðir hvort þeir treysti ekki Alþingi.

Þjóðern­ispop­púl­ism­inn

Þeir eru þó ófá­ir sem telja að krafa Íslend­inga um yf­ir­ráð yfir fisk­veiðum í allt að 200 míl­ur frá landinu feli í sér þjóðern­is­lega frekju og sé til marks um ein­angr­un­ar­hyggju og pop­púl­isma. „Af hverju eig­um við ein­ir rétt á haf­inu í kring­um landið“ spyrja þeir. „Er ekki nátt­úra heims­ins sam­eign okk­ar allra?“ Því er svo bætt við að alda­löng hefð sé fyr­ir veiðum Breta og annarra þjóða við Ísland. Land­helg­ist­alið sé bara dæmi um úr­elt­ar hug­mynd­ir um að þjóðir ein­angri sig frá öðrum þótt sú hafi aldrei verið raun­in.

Sér­stak­lega er varað við því að leita liðsinn­is Banda­ríkj­anna (þar er Trump) eða Rúss­lands (þar er Pútín). Málið þurfi að leysa í sam­vinnu við nán­ustu sam­starfsþjóðir okk­ar og treysta á að þær beiti sér fyr­ir ásætt­an­legri niður­stöðu.

Lít­il viðbrögð ber­ast frá Norður­lönd­um en þá er bent á að inn­an Evr­ópuráðsins starfi nefnd sem henti mjög vel til að fjalla um svona mál. Íslend­ing­ar geti sent er­indi til nefnd­ar­inn­ar og leitað eft­ir umræðu á þeim vett­vangi. Mjög er þó varað við því að beita haf­rétt­ar­sátt­mála Sam­einuðu þjóðanna enda gætu önn­ur lönd tekið því illa og við þannig sett þátt­töku okk­ar í sátt­mál­an­um í upp­nám.

Alþjóðasam­starfið og kalt mat

Ýmsir verða svo til að benda á að lausn­in fel­ist í alþjóðlegu sam­starfi um um­hverf­is­vernd. Best sé að þjóðir heims, und­ir for­ystu Evr­ópu­sam­starfs­ins, taki sig sam­an um að draga úr fisk­veiðum til að vernda líf­ríki sjáv­ar og setja höml­ur á sigl­ing­ar fisk­veiðiskipa. Þannig megi draga úr los­un gróðurhúsalofttegunda. Þannig væru einnig sett­ar höml­ur á að skip sigldu of langt frá landi. Fyr­ir vikið þyrfti Land­helg­is­gæsl­an ekki að sigla um all­ar triss­ur og með því myndi kol­efn­is­spor stofnunarinnar minnka veru­lega.

Ráðherr­ar ákveða að fara fyr­ir­vara­leiðina og sann­færa sitt lið um að þannig sé málið leyst. Með þeim hætti fá­ist fag­leg niðurstaða og óþarfi sé að hafa áhyggj­ur af illa upp­lýst­um flokks­stofn­un­um og kjós­end­um. Nú­tíma­leg nálg­un hef­ur leyst mál­in án þess að menn láti „hug­mynd­ir sem einu sinni þóttu góðar“ trufla sig.

 

 

Greinin birtist fyrst í Morgunblaðinu 3.6.2019

Mynd: Þjóðminjasafnið