Þegar forseti íslands ákvað að almenningur fengi að eiga síðasta orðið í Icesave-málinu var rétt niðurstaða fengin hvort sem þjóðin svo samþykkir eða synjar. Færa má rök fyrir bæði já-i og nei-i. Ríkisstjórnin hefur helgað sig því að tala máli hinna erlendu ríkja heima í stað þess að tala máli Íslands útávið. Einhverjir kunna því að telja nauðsynlegt að fallast á kröfurnar enda séu þeir sem eiga að vera í forsvari fyrir þjóðina ekki líklegir til að verja afstöðu íslendinga verði málið fellt. Aðrir gætu óttast að erlend ríki muni beita okkur þvingunum fyrir það eitt að vilja fylgja lögum. Þeir sem hallast að því að þannig gerist kaupin á eyrinni í samskiptum ríkja vilja þá líklega forðast að egna óstöðugan. Víst er að ef Íslendingar synja lögunum staðfestingar mun það ergja margan embættismanninn sem er að verða uppiskroppa með teppi til að sópa brotum alþjóðlegu banka- og skuldakrísunnar undir.
Það má því finna rök fyrir ólíkri afstöðu. Verst er að mikið vantar upp á að umræðan sé til þess fallin að gefa fólki kost á að taka ákvörðun á réttum forsendum.
Að láta raunveruleikann ekki trufla sig
Það er eitthvað sérlega óviðfeldið við það að spekingar sem höfðu alveg einstaklega rangt fyrir sér í aðdraganda efnahagshrunsins og voru svo staðnir að því að hafa farið ítrekað með fullkomlega rangt mál í fráleitum hræðsluáróðri vegna Icesave I og II skuli ekki sjá sóma sinn í því að vera hófsamari í málflutningi í þriðju umferð. Þeir hinir sömu eru nú mættir sem helstu talsmenn Icesave III og hafa engu gleymt og ekkert lært.Nú má vera að þessu fólki hafi tekist að sannfæra sjálft sig það rækilega að engu breyti hversu oft raunveruleikinn andæfir því. Ófáar sálfræðibækur hafa verið skrifaðar um slík einkenni. Dómgreindarbresturinn kemst hins vegar á nýtt og alvarlegra stig þegar sama fólk telur sig enn og aftur best til þess fallið að segja öllum öðrum hvað þeir eigi að gera og nota til þess sömu skýringar og reyndust alrangar.
Þeir sem vita betur
Það er merkilegt að sjá hverjir eru helstu talsmenn kröfugerðar Breta og Hollendinga. Þeir koma flestir úr þeim hópi fólks sem er stundum skilgreindur sem “elítan” í þjóðfélagsumræðu á Vesturlöndum. Embættis- og stjórnmálamenn, háskólamenn (fastráðnir hjá ríkinu), fjölmiðlamenn með köllun, bankastjórar, forstjórar og forsprakkar “aðila vinnumarkaðarins”. Einkum þó þeir úr þessum hópi sem eru meira með hugann við útlönd en Ísland (hópurinn á sér sögulega skírskotun þótt hann skrifi ekki lengur í kansellístíl). Svo er það ráðgátan með Baug og Icesave en hún verður ekki leyst hér.
Áfram Icesave
Fyrir nokkrum dögum var svo settur saman hinn svo kallaði Áfram Icesave hópur og hann kynntur sem grasrótarhópur. Nú hefur “grasrótarhópurinn” sem virðist hafa ótakmörkuð fjárráð sett af stað mestu auglýsingaherferð sem sést hefur á íslandi frá því að bankarnir voru upp á sitt besta.
Þrátt fyrir stóran hersjóð og aðstoð auglýsingastofa virðist Áfram Icesave mönnum oft verða fótaskortur á svellinu. Raunar eru þeir farnir að minna á breskan hóp sem bar sama nafn og gerði ófáar kvikmyndir um fólk sem lærði aldrei af reynslunni þ.a. vitleysan vatt stöðugt upp á sig. Nýjasta myndin gæti heitað Carry on Icesave
Byrjað var á að kynna til sögunnar hina ýmsu talsmenn semtakanna sem komust fyrst að því að þeir hefðu tekið að sér að auglýsa Icesave þegar þeir sáu myndir af sjálfum sér í blöðunum. Fáni Íslands var notaður sem merki samtakanna í trássi við lög (og málstaðinn) en svo var merkinu breytt og í staðinn “fengið lánað” listaverk þekkts bresks myndlistarmanns. Engu er líkara en að hópurinn telji að ekki megi líta á lög og reglur sem prinsipp sem þurfi að fylgja ef aðrar lausnir eru í boði.
Áfram auglýsingar
Auglýsingar íslenska Carry on hópsins virðast annars vegar byggjast á endurnýttum gömlum hræðsluáróðri (og óviðjafnanlegri nýrri myndgerð þess áróðurs) og því að fá hvers konar “fyrirmenni” til að segja fólki hvers vegna það ætlar að samþykkja Icesave (fyrir hönd annarra). Fyrst voru tíndir til nokkrir forstjórar (eða millistjórnendur) en því næst var upplýst að tuttugu ráðherrar frá liðnum árum, og öld, vildu að fólk segði já við Icesave. Þarf þá væntanlega ekki frekari vitnanna við.Það hlýtur enda að takmarka nokkuð næstu skref í auglýsingastefnu Áfram Icesave hópsins að ekki skuli vera til aðalsmenn á Íslandi. “Barón Thorvald af Reykwick: Ég segi já við Icesave svo að Íslendingar geti borið höfuðið hátt (í sendiráðsboðum)”.
Litla gula hænan borgar
Verst er þó að þeir sem vilja enn og aftur fá fólk til að taka á sig ólögvarðar kröfur eru fólk sem virðist ekki líklegt til þátttöku þegar kemur að því að bera kostnaðinn. Það eru einhverjir aðrir sem eiga að gera það. Deildarforsetinn í háskóla á landsbyggðinni sem útskýrði að Íslendingum væri hollt að taka á sig Icesave II taldi örugglega ekki að það ætti að leggja niður sína stöðu til að skrapa saman fyrir afborgunum (enda þarf augljóslega að hafa mann á launum til að færa fram slíka visku þegar mikið liggur við). Fjármálastjóri annars háskóla, sem er mjög áfram um að samþykkja kröfurnar, er áreiðanlega ekki á því að ríkið eigi að draga úr framlögum til skólans, þvert á móti. Bankastjórarnir sem boða til áróðursfunda um Icesave eru síður spenntir fyrir umræðu um að færa niður lán til að gera almenningi betur kleift að standa undir hinum nýju kröfum. Forstjórarnir vilja líklega ekki hækka skatta á fyrirtæki sín eða 13 milljóna mánaðarlaun til að borga Icesave. Hvað með forsprakka launþega og lífeyrissjóða, á að sækja fé sjóði þeirra? Nei, gleymdu því. Ætli megi lækka eftirlaun 20 fyrrverandi ráðherra? Líklega ekki.
“Við skulum samþykkja kröfurnar en það eiga einhverjir aðrir að borga”.
En ef við græðum á skuldsetningunni?
Nú kunna að vera einhverjir sem telja að með því að fallast á Icesave-kröfurnar og ótakmarkaða ríkisábyrgð verði þeim mun auðveldara fyrir hið skuldsetta ríki að taka enn meiri lán og auka með því veltu þannig að á endanum þurfi minni niðurskurð. Það dugi jafnvel til að fá hið “óskeikula” Moody’s til að halda uppi lánshæfismati um sinn (í pólitísku mati sínu á Íslandi er fyrirtækið reyndar lent í vandræðalegri mótsögn við raunverulegan mælikvarða lánstrausts, skuldatryggingaálagið). Fylgismönnum þessarar kenningar er bent á að rifja upp íslenska banka- og efnahagshrunið 2007 og 2008.
Lýðræði
Almenningsálitinu getur vissulega skjátlast en þrátt fyrir alla sína augljósu kosti og galla hefur lýðræðisfyrirkomulagið merkilegan kost sem erfitt er að rannsaka en sannast þó aftur og aftur: Almenningur hefur oftar rétt fyrir sér en elítan.