Hæstiréttur hefur nú komist að þeirri niðurstöðu að Frjálsa fjárfestingarbankanum hefði ekki verið heimilt að krefjast hærri vaxtagreiðslna aftur í tímann miðað við vaxtaviðmið Seðlabankans af lánum sem bundin voru við gengi erlendra mynta. Það á eftir að koma í ljós hversu víðtæk áhrif þetta hefur á banka og fjármögnunarfyrirtæki.
Það er ekki óvarlegt áætla að heildartalan fari a.m.k. vel yfir 100 milljarða. Það jákvæða er að fjárhagsstaða heimila sem eru með gengistryggð lán mun batna þar sem þau munu væntanlega fá endurgreiðslur á ofgreiddum vöxtum. Hins vegar eykur þetta enn á misvægi milli þeirra annars vegar og svo hinna sem glíma við verðtryggð lán og hafa litla leiðréttingu fengið.
Á sínum tíma vöru Framsóknarmenn mjög við því að gengisbundnu lánin yrðu færð yfir í nýju bankana á meðan veruleg óvissa væri um lögmæti þeirra. Það var gert engu að síður og nú er því haldið fram, m.a. með skýrslu Hagfræðistofnunar, að afskriftasvigrúm bankanna hafi að mestu verið nýtt í tapið sem bankarnir urðu fyrir vegna gengisbundnu lánanna.
Niðurstaða Hæstarettar er áfellisdómur yfir ríkisstjórn Íslands, sem á sínum tíma gaf út fyrirskipunina um að það skyldi gert sem nú var verið að dæma ólöglegt. Ein af forsendum dómsins er að þegar gengistryggðu lánin voru dæmd ólögleg hefði það staðið bönkunum sem lánveitendum nær að taka á sig áfallið en neytendum. Ríkisstjórnin mat þetta akkúrat öfugt. Þar á bæ virðast ráðherrarnir hafa hugsað á svipaðan hátt og þeir hafa talað í hvert sinn þegar almenna skuldaleiðréttingu ber á góma: ,,Já en það kostar allt of mikið”.
Aldrei dettur þeim í hug að spyrja: “En hvað kostar að gera það ekki?”
Það sem ríkisstjórnin, stjórnmálamennirnir og samfélagið allt þarf að átta sig á er þetta:
Skuldavandi heimila og fyrirtækja er svo mikill að ef áfram verður hugsað og talað á þennan hátt og ekkert gert til að leysa vandann mun Ísland sigla inn í stöðnunartímabil. Þá verður samfélagið í sömu stöðu og Japan áður en langt um líður, þar sem ekki var tekið á vandanum heldur var lengt í lánum og skuldavandanum frestað. Niðurstaðan varð enginn hagvöxtur í tuttugu ár. Staðnað efnahagslíf. Kostnaðurinn af því yrði gífurlegur.
Það verður því að taka á skuldamálum heimilanna. Það er samfélagslegt verkefni sem ekki verður umflúið ætlum við að byggja hér upp eðlilegt efnahagslíf á ný. Það mun kosta sitt til skemmri tíma litið (fyrst tækifærið var ekki nýtt áður en nýju bankarnir voru stofnaðir).
En þegar velferð samfélagsins er í húfi þarf samfélagið allt að leggjast á eitt. Einstaklingar, fyrirtæki, bankar, lánastofnanir, lífeyrissjóðir, íbúðalánasjóður, seðlabankinn, ríkissjóður. Skuldavandinn er vandi allra þessara aðila, vandi samfélagins alls. Þess vegna er það þeirra allra að taka þátt í að leysa hann.
Því þegar upp er staðið er betra að láta gera við skemmda tönn strax, eða jafnvel að rífa hana úr, þótt það sé vont, frekar en að vera með ólæknandi tannpínu í tuttugu ár.
Það er löngu kominn tími til að ráðast í hið óhjákvæmilega. Menn geta kallað það þjóðarsátt um að leysa úr skuldavandanum. Aðuvitað verður það ekki auðvelt og sársaukalaust en núverandi ástand er verra.